هژیر کریمی (مشاور)

بكارگيري تكنيك هاي چندمعياره در ارزيابي آلودگي هوا (مطالعه موردي: استان اصفهان)

چکیده:

آلودگي هوا امروزه به عنوان يكي از مسائل عمده زيست محيطي شناخته مي­شود، خصوصاً در مناطقي كه تمركز فعاليتهاي صنعتي و تمركز جمعيت انساني را داريم. توسعه­ اقتصادي، فعاليتهاي صنعتي، رشد جمعيت و مصرف سوختهاي فسيلي مهمترين منابع افزايش آلودگي هوا هستند. بسياري از ارگانها و سازمانها با پايش، كمي سازي، ارزيابي، نقشه سازي و تعيين پتانسيل آلودگي هوا سعي در بهبود مديريت كيفيت هوا دارند كه مي­تواند براي برنامه­ريزان و مديران مفيد واقع شود. در اين تحقيق   با استفاده از روش­هاي ارزيابي چند معياره (MCE) در محيط GIS به ارزيابي و تعيين پتانسيل آلودگي هوا در استان اصفهان پرداختيم. روش ارزيابي چندمعياره شامل تكنيك­هايي است كه در آن مجموعه­اي از عوامل مربوط به يك هدف وزن دهي شده و سپس اين معيارها به وسيله كارشناسان رتبه­بندي مي­شود. متدولوژي تركيبي MCE با GIS روش پيشرفته­اي براي ارزيابي آلودگي هوا مي­باشد كه توانايي GIS در آناليز مكاني و توانايي MCE را در آناليزهاي چندمعياره بهبود مي­بخشد. در اين تحقيق دو فاكتور(معيار) اصلي شامل عوامل طبيعي و عوامل انساني و زير معيارهاي آنها به عنوان عوامل موثر در تعيين پتانسيل آَلودگي هوا انتخاب شدند. صنايع، ترافيك و تراكم جمعيت به عنوان زير معيارهاي عوامل انساني شناخته شدند. عوامل هواشناسي شامل باد، بارش و اقليم زير معيارهاي عوامل طبيعي در تعيين پتانسيل آلودگي هوا بودند كه در جهت كاهش آلودگي هوا عمل مي­كنند. سامانه اطلاعات جغرافيايي براي ايجاد داده­هاي جغرافيايي و پردازش داده­ها به كار رفت. ارتباط بين معيار و زير معيارها، وزن دهي و استاندارد سازي داده با استفاده از رويكرد MCE انجام شد.   شاخص­ها، زير معيارها و معيارهاي پتانسيل آلودگي هوا به لايه­هاي اطلاعاتي تبديل و پس از استاندارد سازي و وزن دهي لايه­هاي اطلاعاتي، كليه لايه­ها در محيط GIS و با استفاده از روش تركيب خطي وزن دار(WLC) تركيب و نقشه پتانسيل آلودگي هوا در استان اصفهان تهيه شد. نتايج نشان داد كه شهرستانهاي مركزي استان همچون اصفهان، شاهين شهر، نجف آباد، خميني شهر، فلاورجان، مباركه و كاشان   بيشترين بار آلودگي هوا را دارند. در اين مناطق تراكم جمعيت، خودروها و صنايع بسيار بالاست. از طرفي شرايط اقليمي براي پراكنش و كاهش آلاينده­ها مناسب نمي­باشد بنابراين پتانسيل آلودگي هوا بالاتر مي­رود و در صورت توسعه متمركز بيشتر بحران آلودگي هوا بسيار وخيم­تر مي­گردد. قسمت­هاي شرقي و شمال شرقي استان بار آلودگي كمي داشتند اما پارامترهاي هواشناسي در اين مناطق براي كاهش آلاينده­ها مناسب نمي­باشد. بنابراين در اين مناطق در صورت تمركز فعاليت­ها (فعاليت­هاي صنعتي) و جمعيت آلودگي هوا افزايش مي­يابد. مطلوب­ترين شرايط طبيعي در جهت كاهش آلودگي را شهرستان­هاي غربي و جنوبي استان همچون سميرم، فريدونشهر و فريدن داشتند. در اين مناطق وزش باد و بارش زياد و اقليم مرطوب شرايط حاكم هواشناسي مي­باشند، بنابراين پتانسيل آلودگي هواي كمي را دارند. ارزيابي و تعيين پتانسيل آلودگي هوا در استان نشان مي­دهد كه به طور ميانگين ?? درصد استان به دليل وضعيت اقليمي مطلوب در جهت كاهش آلاينده­ها و بار آلودگي كم وضعيت نسبتا خوبي از لحاظ پتانسيل آلودگي هوا دارد. 29 درصد استان پتانسيل آلودگي متوسط، 21 درصد آلودگي بالا و 6 درصد آلودگي شديدي دارد اما بيش از دو سوم جمعيت استان در مناطقي با كيفيت هواي نامناسب مستقر هستند (پتانسيل آلودگي متوسط به بالا). به طور كلي مي­توان نتيجه گرفت بين زير معيارهاي عوامل انساني ارتباط مستقيمي وجود دارد. در مناطقي با توسعه صنعتي- اقتصادي بيشتر، تراكم جمعيت بالاتر و ترافيك هم بيشتر است و به دنبال آن بار آلودگي هوا افزايش مي­يابد. همچنين ملاحظه شد كه پارامترهاي هواشناسي و طبيعي از جمله باد، بارش و رطوبت نقش مهمي را در جهت كاهش آلودگي هوا ايفا مي­كنند. نتايج اين تحقيق براي برنامه­ريزان در جهت كاهش و پايش آلاينده­ها در استان خصوصاً براي شهرستان­هايي با وضعيت بحراني مناسب مي­باشد. علاوه بر اين مي­توان در مكانيابي صنايع و برنامه­هاي آمايش سرزمين نيز از آن استفاده كرد.

كلمات كليدي: ارزيابي چند معياره، سيستم اطلاعات جغرافيايي، تركيب خطي- وزني، پتانسيل آلودگي هوا، استان اصفهان