محسن قاسمی (مشاور)

تعيين شاخص هاي خشكسالي هواشناسي و هيدرولوژيك در حوضة آبريز كرخه

چکیده:

خشكسالي يكي از مخرب­ترين پديده­هاي طبيعي است كه در اقليم­هاي مختلف از نواحي با آب وهواي مرطوب گرفته تا نواحي با آب و هواي خشك و نيمه خشك، اتفاق مي­افتد. آگاهي از وضعيت خشكسالي­ها و جريان­هاي كم از جنبه­هاي مختلف از قبيل كشاورزي، اقتصادي و منابع آب اهميت دارد. در اين تحقيق وضعيت خشكسالي هواشناسي و خشكسالي جريان رودخانه­اي (جريان­هاي كم) در حوضة آبريز كرخه در دورة آماري بين سال­هاي 1345 تا 1381 مورد بررسي قرار گرفت و از آمار 12 ايستگاه هيدرومتري و هواشناسي استفاده شد. شاخص­هاي بارش استاندارد و دهك­هاي بارندگي به منظور پايش خشكسالي هواشناسي و پنج شاخص Q7,10، Q7,20، Q30,10، Q4,3 و Q95 جهت بررسي وضعيت جريان­هاي كم رودخانه­اي انتخاب گرديد. همگني داده­هاي بارندگي و دبي از روش آزمون توالي مورد بررسي قرار گرفت. شاخص استاندارد بارش در مقياس­هاي 9، 12 و 24 ماهه و شاخص دهك­هاي بارندگي در مقياس سالانه محاسبه شد. جهت محاسبة شاخص­هاي جريان كم، ابتدا جريان­هاي كم 4، 7 و 30 روزه در سال­هاي مختلف مشخص گرديد. سپس با انجام تحليل فراواني جريان­هاي كم، شاخص­هاي منتخب مشخص شد. پس از محاسبة شاخص­هاي مختلف، دوره­هاي خشكسالي هواشناسي و خشكسالي هيدرولوژيك با يكديگر مقايسه شد و همچنين ناحيه­بندي شاخص­ها به كمك روش كريجينگ صورت گرفت. نواحي همگن از نظر تركيب شاخص­هاي هيدرولوژيك و هواشناسي به كمك روش تحليل خوشه­اي تعيين گرديد. نتايج نشان داد كه در هيچ يك از ايستگاه­ها دوره­هاي خشكسالي هواشناسي و هيدرولوژيك به طور كامل با يكديگر تطابق زماني ندارند و به طور ميانگين حدود 50 درصد دوره­هاي اين دو نوع خشكسالي همزمان اتفاق افتاده­اند. مقايسه خشكسالي­هاي هواشناسي و هيدرولوژيك در حوضه آبخيز كرخه نشان مي­دهد كه خشكسالي­هاي هيدرولوژيك فراواني كمتري نسبت به خشكسالي­هاي هواشناسي دارند و دوره­هاي خشكسالي هيدرولوژيك طولاني­تر از دوره­هاي خشكسالي هواشناسي هستند. همچنين در غرب حوضه، خشكسالي­هاي هواشناسي شديد­تري نسبت به شرق حوضه اتفاق افتاده است. در سطح حوضه، شدت و فراواني خشكسالي هواشناسي با يكديگر رابطة مستقيمي دارند و هر جا فراواني خشكسالي افزايش يافته، شدت خشكسالي نيز افزايش يافته است.