لیلا بخشنده مهر (راهنما)

ارزيابي كمي وضعيت فعلي بيابان زايي در شرق اصفهان و ارائه يك مدل منطقه اي با تكيه بر روش مدالوس

چکیده:

روند رو به رشد تخريب منابع طبيعي در بسياري از نقاط جهان، تهديدي جدي براي بشريت محسوب مي­شود. بيابان­زايي   به عنوان يكي از مظاهر اين تخريب، كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته را تحت تأثير قرار داده است. 250 ميليون نفر انسان به طور مستقيم تحت تأثير اين پديده فرار دارند. به علاوه، حدود يك بيليون نفر از 100 كشور جهان نيز در معرض خطر آن قرار دارند، كه   از جنبه سياسي و اجتماعي از فقيرترين، ناديده انگاشته­ترين و ضعيف­ترين شهروندان محسوب مي­شوند.

بيابان­زايي مدت­هاست كه   به عنوان يك مشكل جدي اقتصادي، اجتماعي و زيست­محيطي در بسياري از كشورهاي سراسر دنيا، شناخته شده است. بر طبق تعريف كنفرانس بين­المللي مبارزه با بيابان­زايي، «بيابان­زايي» عبارتست از تخريب اراضي در نواحي خشك، نيمه خشك و نيمه مرطوب خشك ناشي از عوامل متعددي چون تغييرات اقليمي و فعاليت­هاي انساني. بر طبق اين تعريف، فرآيندهاي طبيعي و انسان­ساز نقش مهمي در شدت بيابان­زايي دارند   و اين پديده اغلب در اثر تجمع روابط زيست­محيطي و دلايل اجتماعي- اقتصادي ايجاد مي­شود.

روش كار مدالوس، روشي كاربردي براي ارزيابي وضعيت فعلي بيابان­زايي و برآورد خطر آن محسوب مي­شود. در اين تحقيق، به منظور ارزيابي بيابان­زايي و تهيه نقشه آن در دشت سگزي ( واقع در شرق شهر اصفهان)، مدلي منطقه­اي بر اساس روش كار مدالوس، ارائه شده است. در مرحله اول، مهمترين عوامل و معيارهايي كه مسبب ايجاد اين فرآيند در نواحي تحت تأثير بوده، شناسايي شدند. بر اساس وضعيت محلي، هفت معيار كيفي مشتمل بر: اقليم، خاك، پوشش گياهي، آب زيرزميني، فرسايش آبي، فرسايش بادي و مديريت و سياست مدنظر قرار گرفتند. هر معيار شامل شاخص­هاي متعددي است كه آن را به لحاظ كيفي تعريف مي­كنند. اين شاخص­ها بر اساس ميزان تأثيرشان بر فرآيند بيابان­زايي كمي شدند. براي هر شاخص امتيازي بين 100 تا 200 در نظر گرفته شد و امتيازدهي شاخص­ها انجام گرفت. امتياز هر فاكتور و امتياز وضعيت بيابان­زايي با محاسبه ميانگين هندسي امتيازات حاصل گشته و وضعيت بيابان­زايي در 4 كلاس مشتمل بر خفيف، متوسط، شديد و بسيار شديد طبقه­بندي شد. در پايان، نقشه وضعيت اين پديده توسط سيستم اطلاعات جغرافيايي تهيه گشت. بر اساس اين نتايج، 7/1 درصد از مساحت منطقه در كلاس بيابان­زايي متوسط، 9/34 درصد در كلاس بيابان­زايي شديد و 5/63 درصد نيز در كلاس بيابان­زايي بسيار شديد قرا دارد. دو معيار اقليم و مديريت و سياست مهمترين عواملي هستند كه فرآيند بيابان­زايي را در اين منطقه موجب شده­اند.

كلمات كليدي: ارزيابي بيابان زايي، مدالوس، سيستم اطلاعات جغرافيايي، دشت سگزي، نقشه برداري بيابان­زايي.