ارزيابي وضعيت فعلي بيابان زايي و اصلاح مدل مدالوس در دشت سگزي اصفهان

بخشنده مهر ليلا، سلطاني كوپائي سعيد، سپهر عادل، مجله منابع طبيعي ايران، سال 66، شماره 1، صفحه27-41.

چکیده:

بر طبق تعريف كنفرانس بين­المللي مبارزه با بيابان­زايي، «پديده بيابان­زايي» عبارتست از تخريب اراضي در نواحي خشك، نيمه­خشك و نيمه­مرطوب خشك ناشي از عوامل متعددي چون تغييرات اقليمي و فعاليت­هاي انساني. اين پديده مدت­هاست كه   به عنوان يك مشكل جدي اقتصادي، اجتماعي و زيست­محيطي در بسياري از كشورهاي سراسر دنيا، شناخته شده است. روش مدالوس يكي از روش­هاي كاربردي در ارزيابي وضعيت فعلي بيابان­زايي و برآورد ريسك آن مي­باشد. در اين تحقيق، به منظور ارزيابي بيابان­زايي و تهيه نقشه آن در دشت سگزي (واقع در شرق شهر اصفهان)،   مدلي منطقه­اي با اصلاح روش مدالوس، ارائه شده است. درگام اول، بر اساس وضعيت محلي، هفت معيار كيفي مشتمل بر   اقليم، خاك، پوشش گياهي، آب زيرزميني، فرسايش آبي، فرسايش بادي و مديريت و سياست، براي   ارزيابي بيابان­زايي   مدنظر قرار گرفتند. هر معيار، شامل شاخص­هاي متعددي است كه آن را به لحاظ كيفي تعريف مي­كنند. اين شاخص­ها بر اساس ميزان تأثيرشان بر فرآيند بيابان­زايي كمي شدند. براي هر شاخص، امتيازي بين 100 تا 200 در نظر گرفته شد. امتياز هر معيار با محاسبه ميانگين هندسي امتياز شاخص­ها و امتياز وضعيت فعلي بيابان­زايي با محاسبه ميانگين هندسي امتيارات هفت معيار اصلي حاصل گرديد. در پايان وضعيت فعلي بيابان­زايي در چهار كلاس، مشتمل بر خفيف، متوسط، شديد و بسيار شديد طبقه­بندي شد و نقشه وضعيت اين پديده توسط سيستم اطلاعات جغرافيايي تهيه گشت. بر اساس اين نتايج، 2 درصد از مساحت منطقه در كلاس بيابان­زايي متوسط، 35 درصد در كلاس بيابان­زايي شديد و 63 درصد نيز در كلاس بيابان­زايي بسيار شديد قرار دارد. معيار اقليم و مديريت و سياست، مهمترين عواملي هستند كه فرآيند بيابان­زايي را در اين منطقه موجب شده­اند. تطابق بخشي از منطقه كه به شدت   تحت تأثير بيابان­زايي قرار گرفته با مناطقي كه عمده فعاليت­هاي انساني در آن صورت مي­گيرد، لزوم اجراي اقداماتي در جهت جلوگيري از اين فعاليت­ها را تأييد مي­كند. كه از اين موارد مي­توان به جلوگيري از بهره­برداري از معادن گچ و خاك رس، انتقال كوره­هاي آجر و گچ­پزي و اجراي سيستم­هاي بهينه كشاورزي و آبياري اشاره نمود.